Fobia szkolna jest nerwicą występującą u dzieci i mającą podłoże sytuacyjne. Tak jak i inne fobie sytuacyjne, jej przyczyny związane są nie tyle z określonym miejscem (w tym przypadku ze szkołą), ale z sytuacjami, które w szkole mają miejsce. W odróżnieniu do tego, co zazwyczaj sądzą rodzice, dziecko nie zawsze boi się klasówki czy sprawdzianu – może również obawiać się kolegów czy zachowania nauczycieli. Fobia szkolna nie jest więc związana z trudnościami w nauce (choć może być). Szkolna fobia nie jest udawaniem!
Dziecko z fobią szkolną w rzeczywistości odczuwa dolegliwości somatyczne. Jeśli skarży się na ból brzucha czy głowy to odczuwa je w rzeczywistości. Tak jak w przypadku nerwicy z somatyzacjami, które pojawiają się u dorosłych, tak i w przypadku fobii szkolnej mamy do czynienia z mechanizmem obronnym organizmu, który chce uchronić sam siebie przed zagrożeniem. W tym przypadku zagrożeniem jest pójście do szkoły, a dolegliwości somatyczne mają uchronić organizm przed znalezieniem się w niebezpiecznym miejscu.
Fobia szkolna objawy
Jak rozpoznać fobię szkolną? Najczęstsze objawy fobii szkolnej to:
– ból głowy,
– bóle brzucha,
– skurcze brzucha i wymioty,
– dolegliwości układu gastrycznego w postaci biegunki,
– gorączka lub stany podgorączkowe,
– przyśpieszenie akcji serca,
– zwolnienie akcji serca prowadzące nawet do omdleń.
Charakterystyczne bywa odczuwanie objawów od niedzieli wieczorem do piątku rano a ich zanik w okresie kiedy dziecko nie idzie do szkoły (ferie, święta, wakacje, weekendy)
Fobia szkolna – przyczyny
- a) tkwiące w środowisku rodzinnym — Podłożem fobii szkolnej może byćniewłaściwa postawa rodzicielska: nadopiekuńcza, a także nadmiernych wymagań (dziecko otrzymuje nieustanne komunikaty, że to, co osiągnęło to za mało i nic nie znaczy, więc powinno starać się jeszcze bardziej — przy tej postawie rodziców dziecko żyje w nieustannym lęku przed niepowodzeniem, negatywną oceną, niezadowoleniem z braku sukcesu);
- b) tkwiące w środowisku szkolnym — fobia szkolna może być rezultatemniewłaściwego postępowania nauczyciela, a także jego osobowości. Jeżeli nauczyciel gani dzieci i stwarza zagrożenie psychiczne publicznie wygłaszanymi uwagami pod jego adresem i nie dostrzega sukcesów dziecka, wówczas w świadomości początkującego ucznia rodzi się przekonanie, że szkoła jest nieprzyjemna i należy jej unikać. Zatem niezwykle istotne jest poczucie bezpieczeństwa, jakie może wytworzyć nauczyciel swą postawą;
- c) warunki psychofizyczne dziecka.
Wystąpieniu zaburzenia o charakterze fobii szkolnej mogą sprzyjać także pewne cechy indywidualne, w tym wady rozwojowe oraz typ układu nerwowego. Do czynników nasilających ryzyko wystąpienia fobii należą zaburzenia neurodynamiki procesów nerwowych, przejawiające się w postaci nadaktywności psychoruchowej z zakłóceniami uwagi bądź zahamowaniem psychoruchowym, leworęczności, wady narządów zmysłów (wzroku, słuchu), dysleksja rozwojowa, wady wymowy, jąkanie oraz zaburzenia emocjonalne.
Dlaczego u niektórych dzieci w tych samych sytuacjach rozwinie się fobia szkolna, a u innych nie?
Jest to związane zarówno z samym dzieckiem (jego strukturą osobowości) jak i sytuacją w domu. Dziecko nieśmiałe, lękliwe, któremu odmawiano samodzielności, będzie bardziej podatne na nerwicę. Podobnie jak dziecko, które w domu odczuwa atmosferę napięcia (również między rodzicami), które nie ma w rodzinie wsparcia, które nie ma do kogo przyjść ze swoimi problemami — są one bowiem bagatelizowane lub dziecko pozostawione jest z nimi samemu sobie.
Przy podejrzeniu pojawienia się fobii szkolnej nie można czekać aż „samo przejdzie”, bagatelizować problemu czy (najgorsze rozwiązanie) — krzyczeć na dziecko. Konieczna jest specjalistyczna pomoc psychologiczna i leczenie.
W przypadku, kiedy fobia szkolna dotknie nasze dziecko, nie wolno pozostawiać go samemu sobie. W takiej sytuacji dziecko wymaga natychmiastowej pomocy, jego stan będzie się bowiem pogarszał i może doprowadzić nie tylko do przerwania nauki, ale również poważnych problemów w rozwoju społecznym. Sami – jako rodzice – również nie jesteśmy w stanie poradzić sobie z leczeniem fobii i znacznie lepiej i bezpiecznie jest zgłosić się do specjalisty psychologa lub psychiatry dziecięcego.
Praca terapeutyczna z dzieckiem z fobią szkolną musi uwzględniać zarówno jego środowisko szkolne, jak i rodzinę, która często stanowi również jeden z elementów, który musi zostać „naprawiony” w ramach terapii. Dlatego często zalecaną metodą terapeutyczną przy fobii szkolnej jest psychoterapia rodzinna. Praca ze środowiskiem szkolnym polega na uwrażliwieniu nauczycieli na problemy dziecka i zaangażowaniu ich w trwałą pomoc dziecku.
Główne zadania, na jakich skupia się praca terapeutyczna w fobii szkolnej to:
– odbudowanie bądź stworzenie u dziecka poczucia własnej wartości
– nauka zachowań asertywnych,
– odbudowanie poczucia bezpieczeństwa,
– zwiększenie umiejętności społecznych, umożliwiających nawiązywanie lepszych kontaktów z rówieśnikami i nauczycielami.
W tym celu stosuje się zarówno psychoterapię indywidualną (bądź rodzinną), psychoterapię grupową, warsztaty rozwoju dla dzieci oraz farmakoterapię, jeśli poziom lęku jest tak wysoki, że bez jego obniżenia nie ma mowy o rozpoczęciu pracy terapeutycznej. Rodzice mogą też wieczorami w domowym zaciszu stosować bajki terapeutyczne.
Prawidłowo przeprowadzona psychoterapia pomaga dziecku w redukcji lęku i ponownym wejściu w środowisko szkolne bez lęku i trudności.
Leczenie fobii szkolnej ostrej
W przypadku ostrej formy fobii szkolnej mamy do czynienia nagłą sytuacją traumatyzującą. Innymi słowy, wydarzyło się w szkole coś, czego dziecko się mocno przestraszyło, lub co było wyjątkowo nieprzyjemne – mocne upokorzenie, pobicie, ośmieszenie w oczach klasy, pierwsza ocena negatywna. W przypadku leczenia tej formy fobii konieczne jest zdiagnozowanie sytuacji traumatyzującej i odniesienie się do niej w trakcie terapii dziecka.
Leczenie fobii szkolnej przewlekłej
Odmiana przewlekła fobii szkolnej to ta sytuacja, w której dziecko przez dłuższy czas doświadcza lęków i obaw i lęk ten narasta u dziecka z czasem. Dużą rolę w rozwoju tej fobii odgrywają stosunki panujące w rodzinie (neurotyczne relacje, nadopiekuńcza mama). Leczenie tej fobii musi zawierać element pracy z rodziną i jej naprawy w takim stopniu, aby przestała ona być dla dziecka czynnikiem wpływającym na pogorszenie jego radzenia sobie w życiu.
Gdzie szukać pomocy:
– psycholog i pedagog szkolny,
– Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna Nr 1 tel. 85 744 53 50 i Nr 2 tel. 85 742 34 34 w Białymstoku,
– Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna dla Dzieci i Młodzieży z Zaburzeniami Emocjonalnymi (85) 732 86 66,
– Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny, Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci.
Psycholog szkolny Ewelina Ostapczuk